p Değeri sadece bilim adamlarına değil tüm bilim insanlarına ortaya atılan hipotezin doğruluğunu belirlemek için istatistik kullanılarak bulunan bir ölçüdür. P Değerleri sayesinde yapılan herhangi bir deneyin sonuçlarının olayla ilgili normal değer aralığında olunup olunmadığını belirlemek için kullanılmaktadır. Herhangi bir veri kümesinin P değeri örneğin 0,05 gibi belirlenmiş bir miktarın altındaysa bilim insanları bu deneylerin “sıfır hipotezini” reddeder. Bunun anlamı da deneydeki değişkenlerin sonuç üzerinde anlamlı bir etkisi olmadığı hipotezinin reddedilmesidir. P değerinin kolayca hesaplanması için iki kare referans tablosu baz alınır.
P Değeri Nasıl Hesaplanır?
1. Yapmış olunan deneyin tahmini beklenen sonuçlarını belirleyin. Herhangi bir bilim insanı deneyi yapmadan önce deneyden elde edilecek sonuçların “normal” ya da “tipik” ne gibi sonuçlar verebileceğini tahmin eder. Burada elbette daha önce yapılmış deneylerden yapılan çıkarımlar, bilimsel yayın ve kaynaklar baz alınır. Bütün bunları göz önüne alarak beklenen sonuçların neler olduğunu sayı ile ifade edin.
- Varsayalım ki önceki süreçlerde yapmış olunan çalışmalar incelendiğinde kırmızı arabaların, mavi arabalara göre daha fazla hız cezası aldığını gözlemlemiş olalım. Bu değer de yaklaşık olarak 2:1 oranında olmuş olsun. Buradan ülkedeki polislerin herhangi bir ön yargıya sahip olup olmadığını tespit etmek için hız cezalarının analizini yapmak istiyor olalım. Bunun için herhangi bir ilçeyi inceleyecek olursak bu ilçeden 150 arabalık rastgele bir seçim yapıldığında yaklaşık olarak 100’e yakın kırmızı araç olmasını ve 50’ye yakında mavi araba olmasını bekleriz.
2. İlgili deneyinin gözlemler sonucunda elde edilen verilerini belirleyin. Beklenen değerlerin belirlenmesiyle birlikte deneyin yapımı aşamasına ve sonrasında da gerçek değerlerin bulunma aşamasına geçilebilir. Burada da ilgili değerleri sayı ile etmelisiniz ki sonrasında karşılaştırma yapabilesiniz. Deneyle ilgili bazı koşulların değiştirilmesi sonrasında gözlemlenen sonuçların değişmesi gibi bir durumla karşılaşılırsa buradan iki sonuç çıkarılabilir. Bunlardan biri yapılan şey ya tamamen şans eseri oluştu ya da değişkenlerin değiştirilmesi ile birlikte sonuç da farklılık gösterdi.
- P değerinin bulunmasının en temel amacı, bilim insanının o deneyle ilgili gözlemlediği sonuç ile beklenen sonuç arasındaki farkın “sıfır hipotezi” ni reddedip reddetmemek için karar verebileceği farklılığı ortaya koymaktır.
- Kırmızı ve mavi araba örneğinden devam edersek 150 tane hız cezası almış örnek incelediğimizde bu araçlardan 90’ının kırmızı araba olduğunu ve 60’ın de mavi araba olduğunu bulduğumuzu varsayalım. Normalde beklediğimiz sonuç 100 kırmızı ve 50 mavi şeklindeydi. Ancak ortaya çıkan sonuç bundan biraz daha farklı. Şimdi tam bu noktada bu değişikliğe sebep olan şeyler için birincisi ülke düzeyinde örnek almak yerine ilçe düzeyinde örmek almak olabilir. İkincisi ise ilçedeki polislerin daha ön yargılı olması gibi bir varsayım da gerçek olmuş olabilir. Bununla birlikte her şeyin rastgele gerçekleşmiş olma ihtimali de söz konusu olabilir. İşte P değeri sayesinde bunu belirleyebilmiş olacağız.
3. Yapılan deneyin serbestlik derecelerini belirleyin. İncelemiş olduğunuz kategori sayısına göre belirlenen değişkenlik miktarının ölçüsü serbestlik derecesi olarak tanımlanır.
- Serbestlik derecesini bir denklem şeklinde ifade edecek olursak: “n-1” şeklinde olduğunu söyleyebiliriz. Burada “n” değeri deneyde analiz etmekte olduğunuz değişken sayısı veya kategori şeklinde tanımlanır.
- Örneğin araba deneyinden inceleyecek olursak mavi ve kırmızı araçlar olmak üzere iki sonuç kategorisinden bahsetmek mümkündür. Buradan da formülde değeri yerine koyacak olursak Serbestlik derecei= n-1 = 2-1=1 şeklinde bu deney için serbestlik derecesi bulunmuş olur. Diyelim ki örnekte kırmızı, mavi, sarı ve yeşil gibi 4 tane renkten oluşan kategori söz konusuysa bu durumda serbestlik derecesi n-1 = 4-1= 3 olmuş olacaktı.
