Eleştirel düşünme, gerçek potansiyelimize ulaşmamızı sağlayan, daha derine inebilmek ve fikirlerimizi analiz etmek için sebep kavramını kullanma sanatıdır. Eleştirel düşünme daha fazla veya daha yoğun düşünmeyle alakalı değil, daha iyi düşünme ile alakalıdır. Eleştirel becerilerinizi geliştirmek size bir hayat boyu sürecek entelektüel merakın kapılarını açabilir. Fakat bu süreç tamamen tozpembe olmayacaktır. Eleştirel düşünme çok fazla disiplin gerektirmektedir. Bu yolda ilerlemek için sürekli gelişim, motivasyon ve rahatsız edici gerçekliklerle yüzleşmenize rağmen kendinize dürüst olmanızı gerektirir.
Yöntem1 : Sorgulama Becerilerinizi Geliştirmek
1Varsayımlarınızı sorgulayın. Bizler neredeyse her şey hakkında varsayımda bulunuruz. Bu, beynimizin belirli bilgi parçalarını nasıl yönettiğini ve hayatla nasıl başa çıktığımızı gösterir. Varsayımların bizim eleştirel düşünme sistemimizin temelini oluşturduğunu söyleyebilirsiniz. Peki ya bu varsayımların yanlış olduğu ya da en azından tamamen doğru olmadığı ortaya çıksa ne olur? O zaman, bütün sistemin yeniden baştan sona inşa edilmesi gerekir.
- Varsayımları sorgulamak ne anlama geliyor? Einstein, Newton’un hareket kanunlarının dünyayı doğru bir şekilde tanımlayabildiği varsayımını sorgulamıştı. O, baştan başlayarak, ne olduğunu düşündüğü şeyleri tekrar tanımlayarak dünyaya bakmak için tamamen yeni bir sistem geliştirdi.
- Biz de varsayımlarımızı benzer bir şekilde sorgulayabiliriz. Aç olmamamıza rağmen neden sabahları yemek yeme ihtiyacı duyuyoruz? Daha hiç denememişken bile neden başarısız olacağımızı varsayıyoruz?
- Daha ileri incelemelerde keşfedebileceğimiz başka hangi varsayımları dikkate alıyoruz?
2Ta ki kendi kendinize araştırana dek, bilginin yetkisini almayın. Tıpkı varsayımlar gibi, bilginin yetkisini almak yararlı olabilir. İnsanların söylediği her şeyi iki kere kontrol etmek yerine, bizler, bilgiyi güvenilir ya da güvenilmez bir kaynaktan geliyormuş gibi etiketlemeye meyilliyiz. Bu, bizi zaman ve enerjiden tasarruf ederek karşımıza çıkan her parça bilgiyi iki kere kontrol etmekten alı koyar. Fakat aynı zamanda bizi, güvenilir bir kaynaktan gelmeseler bile, öyleymişçesine algıladığımız şeylerin zeminine ulaşmaktan da alı koymaktadır. Bilgilerin sadece haberlerde veya televizyonda canlı yayında yayınlanmaları tamamen doğru oldukları anlamına gelmez.
- Bilginin sorgulanabilir parçalarını araştırmak için içgüdünüzü kullanma alışkanlığını edinin. Eğer bir açıklama ile tatmin olmazsanız, size ayrıntılı bir şekilde anlatacak birine sorun. Eğer bir unsuru sorgulayamıyorsanız, onun hakkında okuma yapın ya da kendi kendinize test edin. Çok geçmeden, kendi hükmünüzde neyin doğru olduğuna karar verdiğiniz ve neyin daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyduğunu düşündüğünüz harika bir duyusal yapı inşa edeceksiniz.
3Bir şeyleri sorgulayın. Daha önce varsayımları ve uzman kişileri sorgulamakla ilgili okumalar yaptınız. Şimdi ise size her şeyi sorgulamanız söylense? Sorular sormak belki de eleştirel düşünmenin en saf halidir. Eğer hangi soruları soracağınızı bilmiyorsanız, her şeyden önce soruları sormayın çünkü cevap alamayabilirsiniz. Cevabı bulmak ve onu görkemli bir şekilde bulmak, eleştirel düşünmenin ta kendisidir.
- Top şimşek nasıl oluşur?
- Balık nasıl gökyüzünden Avustralya’nın ortasına düşer?
- Küresel yoksulluk ile mücadele etmek için nasıl mantıklı kararlar alabiliriz?
- Dünya çapında nükleer silahların üretimini nasıl durdurabiliriz?
Yöntem 2: Bakış Açınızı Ayarlamak
1Kendi ön yargılarınızı anlayın. İnsan yargısı öznel, zayıf ve hain olabilir. Son zamanlardaki bir araştırma, aşıların güvenliği hakkındaki düzeltilmiş bilgilere sahip ailelerin çocuklarını daha az aşı yaptırdıklarını gösteriyor. Neden? Bu bilgiyi edinmiş aileler, bilgiyi doğru olarak kabul etmekteler fakat insanlara kendi özgüvenlerine ki özgüven çoğu insan için oldukça önemlidir, zarar vermiş olarak yansıtırlar. Önyargılarınızın neler olduğunu ve nerelerde ortaya çıktığını anlamak, bilgi ile nasıl başa çıkacağınızı etkileyebilir.
2Birkaç adım önde düşünün. Sadece bir ya da iki adım önde düşünmeyin. Yüzlerce değişiklik ile onlarca adım önde düşünebilecek kapasitedeki biriyle maç yapan ödüllü bir satranç oyuncusu olduğunuzu hayal edin. Onunla akıllıca yarışmak zorundasınız. Onunla uğraşıyorken ileride oluşabilecek problemleri hayal etmeyi deneyin.
- com‘ un yönetim kurulu başkanı Jeff Bezos birkaç adım ileride düşünmenin faydalarını çok iyi anlamıştır. 2011’de Wired dergisine şöyle röportaj vermiştir: “ Eğer yaptığınız her şey, üzerlerinde çalışılması için 3 yıllık zaman dilimine gereksinim duyuyorsa, o zaman birçok insana karşı yarışmaktasınızdır. Fakat eğer 7 yıllık bir süreç üzerine yatırım yapmaya istekliyseniz, o zaman sadece tüm o insanların sadece bir kısmıyla yarışıyorsunuz demektir, çünkü çok çok az şirket bunu yapmaya isteklidir.” Kindle, 2007’de internet okuyucularının kimsenin farkında olmadığı bir zamanda 3 yıldan fazla süren bir süreçte geliştirilmişti.
3Güzel kitaplar okuyun. Hiçbir şey harika bir kitabın değişimini yenemez. Moby Dick ya da Philip K. Dick gibi harika yazılar, edebiyat tartışması başlatmak, kurgusal olmayan yazıları aydınlatmak ya da şiirde olduğu gibi duyguları salıvermek için belirli bir güce sahiptirler. Ayrıca okumak sadece kitap kurdu olanlar için değildir. Teknoloji devi olan Elon Musk, roket biliminde daha çok okuyarak ve sorular sorarak uzmanlaştığını söylüyor.
4Kendinizi başkalarının yerine koyun. Empati kurmakta sizin eleştirel düşünme becerilerinizi geliştirebilir. Müzakere taktiklerinizi ya da edebiyatı daha iyi anlamanızı geliştirdiği gibi, kendinizi diğerlerinin yerine koymak sizlerin onların motivasyonlarını, isteklerini ve telaşlarını hayal etmenize yardımcı olur. Bu bilgileri ikna edici olmak ve daha iyi bir insan olmak için kullanabilirsiniz. Empati kurmak acımasız olmak demek değildir.
5Beyin fonksiyonlarınızı geliştirmek için günde en az 30 dakikanızı buna ayırın. Beyninizi daha parlak ve güçlü hale getirmek için yoğun günlerinizde 30 dakika ayırın. Bunu yapabilmenin onlarca yolu var. İşte sadece birkaç fikir:
- Her gün bir problem çözün. Problemi anlamak için biraz zaman harcayın ve sonra onu çözmeyi deneyin. Bu problem teorik ya da kişisel olabilir.
- Düzenli olarak egzersiz yapmak için zaman arayın. Mahalledeki bir yürüyüş kadar küçük olan 30 dakikalık aerobik egzersizleri beyin fonksiyonlarınızı geliştirmeye yardım edebilir.
- Doğru besinler tüketin. Avokadolar, yaban mersinleri, somon, fındık ve tohumlar, aynı zamanda kahverengi pirinç beyninizi sağlıklı tutmada önemli rol oynarlar.